Ο Δημήτρης Πικιώνης

 για τον οικισμό της Αιξωνής

Ο Πικιώνης με τα παιδιά του, Ινώ, Ίωνα, Πέτρο και Τάσο

Μέσα στη γενικότερη συζήτηση που γίνεται τον τελευταίο καιρό για τον κορυφαίο έλληνα αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκό Δημήτρη Πικιώνη, μια ταινία μικρού μήκους σε 3d animation, που αφορά ένα από τα σπουδαιότερα αλλά λιγότερο γνωστά έργα του, αυτό του οικισμού της Αιξωνής, βρίσκεται στην τελική ευθεία.

Εμπευστής της είναι ο εγγονός του σπουδαίου δημιουργού και συνονόματος, Δημήτρης Πικιώνης, αρχιτέκτονας-μηχανικός, καθηγητής σχεδίασης, φωτορεαλισμού και animation μέσω των υπολογιστών.

Εν μέσω λοιπόν της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης με αρχιτεκτονικά και ζωγραφικά έργα του και λίγες μέρες πριν τη διεξαγωγή του «Συμποσίου για τον Δημήτρη Πικιώνη»,  συναντηθήκαμε με τον Δημήτρη Πικιώνη και μιλήσαμε για την ταινία «Αιξωνή» (www.pikionisaixoni.com), έναν οικισμό που δεν υλοποιήθηκε ποτέ.

 Κεφάλι κατσίκας σύμβολο οικισμού

Ερ: Πώς ξεκίνησε η ιδέα του οικισμού;Απ: Εκείνη την εποχή η Ελλάδα είχε βγει από έναν εμφύλιο και άρχιζε να «ξαναγιεννιέται». Ο παππούς δεν ήταν μόνο αρχιτέκτονας. Δεν ήταν μόνο ζωγράφος. Ήταν και ποιητής και φιλόσοφος. Και όλα αυτά μαζί συνέθεσαν μια ιδέα, έναν διαφορετικό τρόπο πρότασης για έναν οικισμό. Μεγάλος υποστηρικτής του εκείνη την εποχή ήταν ο Άγγελος Σικελιανός. Του είχε πει ο ίδιος ο Σικελιανός ότι μετά τη Δελφική Ιδέα, η Αιξωνή ήταν ίσως το πιο σημαντικό έργο που γινόταν εκείνη την εποχή στην Ελλάδα.

Ερ. Τι χαρακτήρα είχε αυτή η ιδέα;



Συνοικισμός ποιμένων

 Απ. Η ιδέα είχε συλλογικό χαρακτήρα αφού από τη σύλληψή της ήδη απαίτησε την ηθική και πνευματική συμπαράσταση πολλών ανθρώπων. Οι πρώτοι Αιξωνείς είχαν ανομοιόμορφες ιδέες και ποικίλη προέλευση. Για παράδειγμα, στην περιοχή, που τότε ήταν βοσκοτόπι, ζούσαν μερικοί αγρότες. Η αρχική ομάδα εργασίας που κατόρθωσε να συσπειρώσει το ετερόκλητο αυτό σύνολο είχε πρόεδρο τον έμπορο και μουσικολόγο Ιωσήφ Παπαδόπουλο, ενώ η παρουσία του Πικιώνη αποτέλεσε εγγύηση για την ποιότητα του έργου. Ο ίδιος ήρθε σ’ επαφή με άλλους πνευματικούς συλλόγους και πλαισιώθηκε από ανθρώπους, όπως ο Σικελιανός, ο Γιάννης Θεοδωρακόπουλος, ο Χατζηκυριάκος - Γκίκας κ.α.

Ερ. Τι ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είχε η Αιξωνή;

Άποψη οικισμού

Απ. Ιδέα του Πικιώνη ήταν μέσα σε κάθε οικόπεδο, που ήταν περίπου 400 τ.μ., να μην μπορεί να χτιστεί σπίτι μεγαλύτερο από 140 τ.μ.. Πίστευε ότι μια οικογένεια, τετραμελής για παράδειγμα, δεν χρειάζεται μεγαλύτερο χώρο. Τώρα, το υπόλοιπο 1,5 στρέμμα που αντιστοιχούσε σε κάθε ιδιοκτησία ήταν βουνό, το οποίο έπρεπε να φροντίζεται, να καλλιεργείται, να προστατεύεται από τους κατοίκους. Μέχρι σήμερα κανένας συνεταιρισμός δεν έχει σκεφτεί κάτι παρόμοιο. Επιπλέον, είχε προβλέψει πεζόδρομους, δρόμους ήπιας κυκλοφορίας και δακτύλιο ώστε μόνο τα αυτοκίνητα των ιδιοκτητών να μπορούν να μπαίνουν στον οικισμό. Είχε δώσει προτεραιότητα στον άνθρωπο, έλεγε ότι ο δρόμος είναι ένα σημείο συνάντησης και ανάπτυξης των ανθρωπίνων σχέσεων.

Ερ: Τι σχέση έχει η «Αιξωνική Ιδέα» με το περιοδικό «Αιξωνή»;

Απ: Οι φίλοι του Πικιώνη και της «Αιξωνικής Ιδέας» εξέδιδαν για πέντε χρόνια το διμηνιαίο περιοδικό «Αιξωνή». Λίγους μήνες μετά την ίδρυση του συνεταιρισμού, ένας ευρύτερος κύκλος επιστημόνων, πνευματικών ανθρώπων και καλλιτεχνών συνενώθηκε με τα αρχικά μέλη. Οι εργασίες τους, που δημοσιεύονταν στις σελίδες του περιοδικού, διεύρυναν το πεδίο πνευματικών δραστηριοτήτων και έδωσαν νέες κατευθύνσεις στην ιδέα. Μέλος της συντακτικής ομάδας ήταν άλλωστε και ο ίδιος ο Πικιώνης.

Ερ: Πώς αντιλαμβανόταν ο Πικιώνης το αττικό τοπίο;

Το ναΰδριο της "Ακαθίστου"

Απ: Ο Πικιώνης αγαπούσε το αττικό τοπίο. Το περπατούσε συνεχώς, το αφουγκραζόταν, πονούσε για την κακοποίησή του, τον βιασμό του. Τα βασικότερα χαρακτηριστικά του έργου του άλλωστε ήταν η αρμονία του κτίσματος με τη φύση που το περιέβαλε. Απόρροια της τάσης του αυτής ήταν ο τονισμός του στοιχείου της ελληνικότητας σ’ ένα έργο κατά βάση ποιητικό, ένα έργο που απέπνεε πνευματικότητα.

Ερ. Πώς ξεκίνησε η ιδέα για την ταινία;

Προοπτικό πλατείας

Απ. Από τότε που άρχισα να μελετάω το έργο του παππού, η Αιξωνή, σε αντίθεση με άλλα έργα του, δεν ήταν γνωστή στον πολύ κόσμο. Όσο λοιπόν έψαχνα, τόσο περισσότερο μου κέντριζε την περιέργεια και το ενδιαφέρον. Έτσι, από φοιτητής ακόμα, αναρωτιόμουν πώς θα ήταν ο οικισμός αν είχε χτιστεί. Με την ευκαιρία λοιπόν της έκθεσης που γίνεται στο Μουσείο Μπενάκη, πρότεινα να δημιουργηθεί μια αναπαράσταση του οικισμού της Αιξωνής. Όμως, προχωρώντας και μελετώντας το έργο, συγκεντρώνοντας και μεγαλώνοντας την ομάδα εργασίας, κάποια στιγμή βγήκε από μόνο του το να γίνει ταινία μικρού μήκους και όχι απλά μία ταινία αναπαράστασης της Αιξωνής.

Ερ. Δηλαδή;

Διώροφες κατοικίες τύπου Β, μεσημβρινή όψη

Απ. Θα υπάρχει κάτι δραματοποιημένο στην ταινία ώστε να μην έχει τον χαρακτήρα ενός ντοκιμαντέρ. Στόχος μας είναι ο θεατής να σκεφτεί τον τρόπο που ζει, τον τρόπο που θα μπορούσε να ζήσει. Γιατί αυτός ο οικισμός αντιπροσωπεύει κι άλλα πράγματα, σύγχρονα. Για παράδειγμα, μιλάμε σήμερα για οικολογία, πράσινη αρχιτεκτονική, βιοκλιματική αρχιτεκτονική, πεζοδρόμηση, αποσυμφόρηση της κυκλοφορίας. Αυτό ακριβώς ήταν το όραμα του Πικιώνη 60 χρόνια πριν, όταν το κυκλοφοριακό και η ρύπανση στην Αθήνα ήταν λέξεις άγνωστες. Ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του με το να σκέφτεται και να σχεδιάζει με αυτό το όραμα. Έτσι, είχε μελετήσει τη λαϊκή ελληνική αρχιτεκτονική, ήξερε να προσανατολίσει ένα σπίτι, ποιους τοίχους να κάνει πιο χοντρούς, πιο λεπτούς, τι υλικά να χρησιμοποιήσει ώστε το σπίτι να είναι δροσερό το καλοκαίρι και ζεστό τον χειμώνα.

Ερ. Σε τι φάση βρίσκεται τώρα η ταινία;



Γλυφάδα, Δυτική όψη οικίας Γκόργκα



Απ. Με αφορμή την έκθεση, είχαμε βάλει σκοπό να είμαστε έτοιμοι τον Δεκέμβριο του 2010. Δυστυχώς, όμως, έχουμε τύχει σε πολύ δύσκολες εποχές. Είμαστε σε συζήτηση με δύο-τρεις υποψήφιους χορηγούς. Όλοι όμως μέσα στην ομάδα έχουμε πάρει την απόφαση ότι όπως και να έχει, αυτή η ταινία θα βγει. Εμένα με τιμά ιδιαίτερα αυτό από τους φίλους, γιατί δεν είμαστε μόνο συνεργάτες όσοι δουλεύουμε για την ταινία. Αισθάνομαι πολύ τυχερός που υπάρχει αυτή η ομάδα.

Ερ. Για τι κόστος μιλάμε;



Μεσημβρινή όψη οικίας Γκόργκα

Απ. Να σου δώσω ένα παράδειγμα για το πόσο γεωμετρικά ανεβαίνει το κόστος. Για ένα δευτερόλεπτο κίνησης χρειαζόμαστε 25 στατικές φωτογραφίες. Όταν παράγεις μια 5λεπτη ταινία animation, τότε χρειάζεσαι 7.500 φωτογραφίες. Αυτό είναι το τελικό μονταρισμένο αποτέλεσμα. Για να βγουν όμως 7.500 φωτογραφίες εσύ θα πρέπει να έχεις τουλάχιστον 10.000 με 12.000, γιατί μπορεί να κάνεις κάποιες διορθώσεις, να μην έχουν λειτουργήσει σωστά κάποια πράγματα και από δικό σου λάθος. Μετά, αν δεν έχεις ο ίδιος την υλικοτεχνική υποδομή, θα πρέπει να πας σε οργανωμένα ατελιέ στο εξωτερικό. Εκεί θα γίνει η παραγωγή αυτών των φωτογραφιών, αφού πρώτα έχουν ελεγχθεί από την ομάδα οι ρυθμίσεις φωτισμού, οι διορθώσεις υλικώνκαι τα εφέ. Στη συνέχεια θα χρειαστεί να γίνει το μοντάζ και το ταίριασμα του ήχου. Ενδεικτικά λοιπόν, με έναν πρόχειρο υπολογισμό που κάναμε και χωρίς να αμοιφθεί κανείς από εμάς, για ένα ταινιάκι 5 λεπτών θα χρειαζόμασταν περίπου 120.000 με 150.000 ευρώ. Μόνο για την υλικοτεχνική υποδομή μιλάω.

Ερ. Ποιος θα είναι ο σκηνοθέτης;

Το ναϋδριο

Απ. Είναι ένας ταλαντούχος, νέος σε ηλικία, σκηνοθέτης, ο Άγγελος Παπαδόπουλος. Έχει σπουδάσει σκηνοθεσία και διεύθυνση φωτογραφίας.

Ερ. Πόση διάρκεια θα έχει η ταινία;

Απ. Γύρω στα 8 με 9 λεπτά. Ακόμα επεξεργαζόμαστε το σενάριο, θα δούμε πώς θα πάει το πάντρεμα του πραγματικού με το animation και αν έχει κάποιο ενδιαφέρον μπορεί να εξελιχθεί και να μεγαλώσει.

Ερ. Η ταινία θα έχει και πραγματικούς ηθοποιούς;



Απ. H ταινία είναι 3d animation, αλλά έχει μέσα και πραγματικά πλάνα και ηθοποιούς. Οι άνθρωποι θα μπαίνουν μέσα στο φανταστικό. Και θα περπατάνε εκεί.

Ερ. Μίλησέ μας λίγο για την προετοιμασία της ταινίας. Πώς έγινε η μελέτη πάνω στα σχέδια του παππού σου;




Ο Πικιώνης με την κόρη του Αγνή

 

 Απ. Για την Αιξωνή δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα σχέδια. Τα περισσότερα είναι σκίτσα. Έτσι, ένα πολύ μεγάλο μέρος της δικής μας δουλειάς ήταν να αποκωδικοποιήσουμε τα σκίτσα αυτά και να μπούμε μέσα στο μυαλό, στο πνεύμα και στον τρόπο που σκεφτόταν ο Πικιώνης. Έγινε δηλαδή μια πολύ συστηματική αρχιτεκτονική μελέτη πάνω σ’ αυτά. Και για να μπορέσουμε να βγάλουμε ένα αποτέλεσμα πιστό στην αισθητική και στην ιδέα του Πικιώνη, η μελέτη αυτή ήταν δυο και τρεις φορές πιο δύσκολη από ό,τι αν προσπαθούσαμε να προσεγγίσουμε ένα πολύ πιο σύγχρονο έργο.

Ερ. Τι κάνατε ακριβώς;



 Δρόμος του οικισμού

Απ. Καθίσαμε και μελετήσαμε σχεδόν όλο του το έργο για να μπορέσουμε να κρατήσουμε το ύφος του, τη φιλοσοφία του, τις ιδέες του. Συγκρίναμε τα κτίρια της Αιξωνής με άλλα δικά του που έμοιαζαν, πήραμε κάποια στοιχεία που έλειπαν και τα προσθέσαμε. Αφού ολοκληρώσαμε τη μελέτη, τα σχεδιάσαμε και τα κάναμε τρισδιάστατα. Στο μεταξύ, έπρεπε να τα «ντύσουμε» με υλικά. Όμως τα υπάρχοντα υλικά που μπορούσαμε να βρούμε απείχαν πολύ από αυτά που χρησιμοποιούσε ο Πικιώνης τη δεκαετία του ’50. Οπότε τι κάναμε; Φωτογραφίσαμε έργα του παππού, τα συνθέσαμε με κατάλληλα προγράμματα και χτίσαμε τους δικούς μας τοίχους. Μετά την επεξεργασία των υλικών, χρησιμοποιήσαμε ένα άλλο πρόγραμμα, που προσθέτει τον κατάλληλο φωτισμό, τα δέντρα, την αγριάδα των υλικών, την τραχύτητα, τη διάθλαση, την αντανάκλαση των αντικειμένων. Μιλάμε για δισεκατομμύρια υπολογισμούς που κάνουν υψηλής τεχνολογίας Η/Υ.

 Ερ. Ακούγεται περίπλοκο.Απ. Είναι, αλλά είναι μια διαδικασία που πρέπει να γίνει για να έχεις ένα πολύ αληθοφανές αποτέλεσμα και όχι απλώς για να πάρεις μια ιδέα για το πώς θα ήταν το κτίριο. Η όλη διαδικασία είναι πολύ επίπονη και για τον υπολογιστή, γι’ αυτό η ισχύς του θα πρέπει να είναι πολύ μεγάλη.

 Ερ. Υπήρχαν αιξωνικά σπίτια που είχαν ολοκληρωθεί σχεδιαστικά από τον Πικιώνη ή που είχαν υλοποιηθεί;

 

Ζωγραφικό έργο του Πικιώνη

Απ. Ναι, είχε ολοκληρώσει την εκκλησία, που είναι και το μόνο κτίσμα Πικιώνη σήμερα στην Αιξωνή. Το σπίτι του παπά, που υπάρχει δίπλα, το ολοκλήρωσαν οι μαθητές του βασιζόμενοι στη δική του ιδέα. Επίσης, κάποια σπίτια τα είχε δουλέψει περισσότερο γιατί οι πελάτες υπήρχαν. Π.χ. η οικία Μουσούρη, η οικία Γκόργκα. Τα κτίρια αυτά είναι τα πιο «ολοκληρωμένα» και τα πιο εύκολα για εμάς να αντιμετωπίσουμε. Βέβαια, κι αυτό σχετικό είναι γιατί ο Πικιώνης χρησιμοποιούσε πολλές παραλλαγές. Ο παππούς, επειδή ήταν και ζωγράφος, όταν σχεδίαζε έλυνε τα διάφορα προβλήματα στο μυαλό του. Επιπλέον, δούλευε επιτόπου πάνω στα έργα του. Δηλαδή, για την Ακρόπολη, ναι μεν είχε κάνει πολλά σκίτσα, το έργο όμως βγήκε με τη συνεργασία μαθητών του και των αρχιμαστόρων του. Ήταν ο τρόπος που δούλευε.

Οικισμός Αιξωνής, Η κατοικία του ιερέα

Ερ. Πόσα σπίτια φτιάξατε τελικά για την ταινία;Απ. Οκτώ σε διαφορετικές τυπολογίες. Στην Αιξωνή τα σπίτια θα ήταν περίπου 500. Θα υπήρχαν και δημόσιες υπηρεσίες, θέατρα, βιβλιοθήκες, σχολεία. Γι’ αυτά δεν υπάρχουν σχέδια, μόνο σκίτσα. Και σκίτσα τελείως αφηρημένα. Δεν μπορείς να τα προσεγγίσεις καν. Για να το κάνεις χρειάζεσαι υπερβολικά μεγάλο χρόνο για μελέτη, αποτύπωση, αποκωδικοποίηση, μπορεί και δύο χρόνια συνεχόμενης δουλειάς και πάρα πολλούς ανθρώπους.

 Ερ. Στο «Συμπόσιο για τον Δημήτρη Πικιώνη» τι θα παρουσιάσετε;Απ. Ένα τρέιλερ της ιδέας. Δηλαδή θα μιλήσουμε για την Αιξωνή, το κίνητρό μας και τη σημασία του έργου της Αιξωνής. Ο άνθρωπος αυτός τα είχε προβλέψει ήδη από τη δεκαετία του ’50.

Ερ. Και μια τελευταία ερώτηση. Πώς ήταν ο Δημήτρης Πικιώνης ως παππούς;Απ. Ήμουν μικρός. Τον θυμάμαι ως έναν ήρεμο και γλυκό άνθρωπο. Ευαίσθητο και γεμάτο αγάπη. Είχε μια τρυφερότητα που την αισθανόσουν όταν βρισκόσουν κοντά του.

Κείμενο: Ελένη Μάρκου

ΠΗΓΗ: Α.Π.Ε.
Οι φωτογραφίες με τα έργα του Πικιώνη προέρχονται από τό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη