Μύθοι και αλήθειες (3)

  Βρουκέλλωση

Μύθοι	Αλήθειες
Η βρουκέλλωση είναι σπανιότατη στις μέρες μας.	Η βρουκέλλωση θεωρείται ως η σημαντικότερη ζωοανθρωπονόσος με παγκόσμια εξάπλωση. Ετησίως τα νέα κρούσματα στον άνθρωπο σε όλο τον κόσμο υπολογίζονται σε περισσότερα από 500.000.
Ο όρος μελιταίος πυρετός είναι ταυτόσημος με την βρουκέλλωση και αφορά τη μόλυνση του ανθρώπου από όλα τα είδη βακτηρίων του γένους Brucella.	Η ονομασία της νόσου ως ‘μελιταίος πυρετός’ ή ‘πυρετός της Μάλτας’, αναφέρεται σε μόλυνση του ανθρώπου από το είδος Brucella melitensis, το οποίο ανακαλύφθηκε και μελετήθηκε πρώτα από τον Άγγλο ιατρό Bruce, προς τιμήν του οποίου δόθηκε και το όνομα στο γένος των βακτηρίων. Το γένος Brucella περιλαμβάνει έξι είδη, τα B. melitensis, B. abortus, B. suis, B. canis, B. neotomae, B. ovis. Πρόσφατα έχουν προστεθεί και νέα είδη, τα Brucella pinnipediae και Brucella cetaceae, τα οποία απομονώθηκαν από θαλάσσια θηλαστικά (φάλαινες, δελφινια, φώκιες). Δεν προκαλούν όλα τα είδη Brucella νόσημα στον άνθρωπο. Δεν έχουν αναφερθεί μολύνσεις ανθρώπου από τα είδη B. neotomae και B. ovis. Επίσης, όλα τα είδη του γένους δεν έχουν όμοια λοιμογονικότητα. Το είδος B. melitensis έχει τη μεγαλύτερη λοιμογονικότητα και είναι αυτό που προκαλεί νόσο με έντονα κλινικά συμπτώματα. Μειούμενη λοιμογονικότητα κατά σειρά έχουν τα είδη B. suis, B. abortus, και B. canis το τελευταίο προκαλεί νόσημα συνήθως σε άτομα με ανοσοκαταστολή.
Η βρουκέλλωση μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο.	Η πηγή μόλυνσης, αλλά και η αποθήκη του παθογόνου παράγοντα της νόσου είναι αποκλειστικά τα ζώα, από τα οποία και μεταδίδεται στον άνθρωπο είτε με άμεση επαφή με τα εκκρίματά τους ή τα παράγωγά τους (κρέας, γάλα) ή με κατανάλωση μολυσμένων προϊόντων τους (γαλακτοκομικά προϊόντα) ή με την εισπνοή μολυσμένων σωματιδίων. Η βρουκέλλωση εξαιρετικά σπάνια μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και ελάχιστα περιστατικά που αποδίδονται σε αυτόν τον τρόπο μετάδοσης έχουν αποδειχθεί. Θεωρείται ότι πολύ σπάνια μπορεί να μεταδοθεί με σεξουαλική επαφή, καθόσον βακτήρια, ειδικά του είδους B. melitensis, έχουν απομονωθεί από το προστατικό υγρό και το σπέρμα ανδρών που έπασχαν από βρουκέλλωση και είχαν εκδηλώσει προστατίτιδα ή ορχίτιδα. Επίσης αναφέρονται μολύνσεις βρεφών, οι οποίες και αποδίδονται σε μόλυνση με το θηλασμό, ειδικά όταν η μητέρα πάσχει από βρουκέλλωση, είναι σε στάδιο βακτηριαιμίας και το βακτήριο απεκκρίνεται με το γάλα. Ως εκ τούτου, η βρουκέλλωση δεν κατατάσσεται στα νοσήματα που εξαπλώνονται με την μετακίνηση των πληθυσμών. Η επίπτωση της βρουκέλλωσης στον άνθρωπο είναι απόλυτα συνδεδεμένη με τον επιπολασμό της νόσου στα ζώα, αλλά και με τα μέτρα ασφαλούς παραγωγής προϊόντων που εφαρμόζονται κατά την παραγωγή του νωπού γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων (παστερίωση πρώτης ύλης, ωρίμανση τυριών).
Ο βρασμός του παστεριωμένου γάλακτος είναι απαραίτητος για επιπλέον ασφάλεια.	Το παστεριωμένο γάλα, εφόσον τηρούνται απόλυτα η θερμοκρασία και ο χρόνος παστερίωσης, όπως συμβαίνει στα σημερινά αυτοματοποιημένα συστήματα παστερίωσης, είναι απόλυτα ασφαλές, όσον αφορά τη μετάδοση της βρουκέλλωσης. Επομένως, η επιπρόσθετη θερμική επεξεργασία (βρασμός) που πολλές φορές εφαρμόζεται δεν προσθέτει τίποτα στην ασφάλεια του προϊόντος. Όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα, όταν παράγονται από παστεριωμένο γάλα, είναι επίσης απόλυτα ασφαλή. Ορισμένα γαλακτοκομικά προϊόντα, λόγω της τεχνολογίας παρασκευής τους είναι απόλυτα ασφαλή, ακόμα και όταν παρασκευάζονται από γάλα μη παστεριωμένο. Τέτοια προϊόντα είναι το γιαούρτι, το ανθότυρο, η μυζήθρα, μανούρι και τα σκληρά τυριά (κασέρι, κεφαλοτύρι, γραβιέρα). Το βούτυρο εφόσον έχει παραχθεί από μη παστεριωμένη κρέμα, η οποία έχει ολοκληρώσει τη διαδικασία της ωρίμανσης και έχουν δράσει αποτελεσματικά οι γαλακτοβάκιλλοι, δεν ενέχει κίνδυνο, καθόσον η ενεργός οξύτητα (pH) του προϊόντος μειώνεται και δεν επιτρέπει την επιβίωση του παθογόνου παράγοντα. Η φέτα, η οποία παρασκευάζεται από παστεριωμένο γάλα, όπως συμβαίνει στο σύνολο της βιομηχανικά παραγόμενης φέτας, είναι απόλυτα ασφαλές προϊόν. Αντίθετα, η φέτα η οποία παρασκευάζεται παραδοσιακά από παραγωγούς χωρίς να παστεριώνεται το γάλα για να γίνει ασφαλής πρέπει να ολοκληρωθεί η διαδικασία ωρίμανσης σε άλμη, η οποία και θα πρέπει να διαρκεί τουλάχιστο 60 ημέρες και να έχει πραγματοποιηθεί η πτώση της ενεργού οξύτητας (pH) του προϊόντος, έτσι ώστε να θανατωθεί ο παθογόνος παράγων.
Το ανώριμο ή φρέσκο χωριάτικο τυρί φέτα δεν είναι επικίνδυνο για κατανάλωση.	Υψηλό κίνδυνο μετάδοσης της βρουκέλλωσης ενέχουν τα γαλακτοκομικά προϊόντα τα οποία καταναλώνονται αμέσως μετά την παρασκευή τους (ανώριμο ή φρέσκο τυρί φέτα) ή μη παστεριωμένο γάλα ή γάλα που δεν έχει υποστεί βρασμό. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται από τους καταναλωτές στα επονομαζόμενα ‘βιολογικά ή παραδοσιακά προϊόντα’, ειδικά τυρί φέτα που παρασκευάζεται κάτω από οικιακές συνθήκες και διακινείται χωρίς έλεγχο και χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία ωρίμανσής του. Από την διακίνηση τέτοιου είδους προϊόντων έχουν αναφερθεί πολλές επιδημίες της νόσου.
Η κατανάλωση κρέατος από μολυσμένα ζώα είναι επικίνδυνη.	Η επαφή με κρέας μολυσμένων ζώων δεν εγκυμονεί υψηλό κίνδυνο μόλυνσης, καθόσον τα ζώα δεν παρουσιάζουν βακτηριαιμία μεγάλης διάρκειας και κατά τη διαδικασία ωρίμανσης του κρέατος μειώνεται η ενεργός οξύτητα (pH) δημιουργώντας δυσμενές περιβάλλον για την επιβίωση του παθογόνου παράγοντα. Σύμφωνα και με την νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιτρέπεται η κατανάλωση κρέατος από μολυσμένα ζώα. Αντίθετα, στον σπλήνα, λεμφαδένες, μαστό, μυελό τον οστών, ήπαρ, παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση του βακτηρίου. Ως εκ τούτου, επαφή με τα όργανα αυτά ή κατανάλωσή τους χωρίς να έχουν θερμανθεί επαρκώς μπορεί να αποτελέσουν πηγή μόλυνσης.
Η βρουκέλλα δεν επιζεί στο περιβάλλον.	Τα είδη του γένους Brucella μπορούν να επιζήσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, περισσότερο από έξι μήνες, σε περιβάλλον υγρό και σκοτεινό και για περισσότερο από τρείς μήνες στο τρίχωμα νεογέννητων αμνών ή εριφίων που γεννήθηκαν από μολυσμένες μητέρες. Ως εκ τούτου, η επαφή με νεογέννητους αμνούς ή ερίφια ειδικά παιδιών μπορεί να εγκυμονεί σοβαρό κίνδυνο μόλυνσης.
Η βρουκέλλωση είναι μόνο επαγγελματική νόσος.	Η μόλυνση από είδη του γένους Brucella μπορεί να γίνει αερογενώς, με εισπνοή μολυσμένου αερολύματος. Ως εκ τούτου, σε αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης βρίσκονται οι εργαζόμενοι σε ιατρικά και κτηνιατρικά εργαστήρια, όπου πραγματοποιούνται καλλιέργειες των βακτηρίων αυτού του είδους. Σε χώρες όπου εφαρμόζονται απόλυτα οι κανόνες ασφαλούς παραγωγής και διακίνησης γαλακτοκομικών προϊόντων, η βρουκέλλωση, ακόμα και όταν ενδημεί στα ζώα, αποτελεί επαγγελματικό νόσημα όσων έρχονται σε άμεση επαφή με τα ζώα ή τα προϊόντα τους (κτηνοτρόφοι, εκδοροσφαγείς, εργαζόμενοι σε εργοστάσια γάλακτος, εργαζόμενους σε εργαστήρια όπου πραγματοποιούνται καλλιέργειες του βακτηρίου). Αντίθετα, σε χώρες όπου τα γαλακτοκομικά προϊόντα διακινούνται χωρίς έλεγχο, παρασκευάζονται χωρίς να τηρούνται οι κανόνες παραγωγής ασφαλών προϊόντων ή λόγω διατροφικών συνηθειών καταναλώνονται προϊόντα γάλακτος που δεν έχουν υποστεί θερμική επεξεργασία ή καταναλώνονται τυριά που δεν έχουν υποστεί ωρίμανση, τότε η βρουκέλλωση, εφόσον ενδημεί στα ζώα, αποτελεί σημαντικό πρόβλημα υγείας για το γενικό πληθυσμό. Χαρακτηριστικό στις χώρες αυτές είναι η εξαιρετικά αυξημένη επίπτωση της νόσου στα παιδιά.
Η εκρίζωση της βρουκέλλωσης του ανθρώπου δεν εξαρτάται από την εκρίζωση της νόσου στα ζώα.	Η εκρίζωση της βρουκέλλωσης του ανθρώπου προϋποθέτει την εκρίζωση της βρουκέλλωσης στα ζώα. Η εκρίζωση (απουσία παθογόνου παράγοντα σε μία περιοχή) της βρουκέλλωσης στα ζώα επιτυγχάνεται μετά από μακροχρόνια εφαρμογή προγραμμάτων εξαιρετικά δαπανηρών, τα οποία βασίζονται στον έλεγχο και τη σφαγή των μολυσμένων ζώων. Επίσης δαπανηρή είναι και η διατήρηση του υγειονομικού καθεστώτος σε μία περιοχή, όπου έχει επιτευχθεί η εκρίζωση της νόσου. Για τον έλεγχο της νόσου (επίπτωση σε αποδεκτά όρια) στα ζώα εφαρμόζονται προγράμματα εμβολιασμού τόσο στα μικρά μυρηκαστικά, όσο και στα βοοειδή. Ο εμβολιασμός των ζώων έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των αποβολών των ζώων και κατά συνέπεια την μείωση της απέκκρισης του παθογόνου παράγοντα στο περιβάλλον και τη μείωση της επίπτωσης. Στην Ελλάδα εφαρμόζονται προγράμματα εκρίζωσης και ελέγχου της βρουκέλλωσης τόσο στα βοοειδή όσο και στα μικρά μυρηκαστικά. Η πλειονότητα των κρουσμάτων βρουκέλλωσης που αναφέρονται στον άνθρωπο αναφέρονται σε κτηνοτρόφους ή επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή με ζώα ή τα προϊόντα τους. Οι περιπτώσεις τροφιμογενούς βρουκέλλωσης είναι περιορισμένες και αφορούν κατά κανόνα κατανάλωση οικιακά παρασκευαζόμενου τυριού με τον παραδοσιακό τρόπο, το οποίο δεν έχει υποστεί ωρίμανση και καταναλώνεται φρέσκο.

 Α. Μηνάς, Αν. Καθηγητής, τμήμα ιατρικών εργαστηρίων ΤΕΙ Λάρισας

ΣΣ. Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε στο Ενημερωτικό Δελτίο του ΚΕΕΛΠΝΟ (Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων) του Υπουργείου Υγείας.